“Voor mij is muziek verreweg de hoogste vorm van kunst”, zegt Kaupo Kikkas als we hem naar zijn twee grote passies vragen. Wie zijn briljante portretten heeft gezien, wordt hier misschien door verrast, maar zo verrassend is het eigenlijk niet. Het is volstrekt logisch als je Kaupo’s werk, zijn achtergrond en de intrinsieke verbinding tussen passie en creativiteit begrijpt.
“Muziek is onmeetbaar in zijn abstractie. Fotografie is mijn andere grote liefde, maar die passie is voor mij beschrijvender, dichter bij de realiteit. Waarom ben ik dan fotograaf? Ik denk dat ik de wereld meer te bieden heb als goede fotograaf dan als middelmatige muzikant!”
Kaupo is in dit geval niet alleen openhartig, maar ook bescheiden. Zijn combinatie van passies laat ons echter zien dat specialiseren in de fotografiewereld heel waardevol is. Het zorgt voor een focus en toewijding die het verschil maken tussen geweldige en middelmatige foto's. Specialiseren draait om het vinden van dat wat je altijd maar weer op de foto wilt zetten, ontdekken wat het meest natuurlijk is en waar je zo van geniet, dat het niet meer als werk voelt. Als je fotografeert waar je van houdt, zien mensen dat terug in je foto's en brengt dat een reactie teweeg. Bij Kaupo’s werk voel je zijn liefde voor muziek in elke foto.
Dit alles gebeurde natuurlijk niet van de een op de andere dag. De elementen zijn samengevloeid als noten in een akkoord. Kikkas vertelt: “Ik zat in Estland op een school voor muziekspecialisten in Sovjet-stijl. Deze scholen hanteren een harde, serieuze aanpak. Je had eigenlijk maar één keuze: muzikant worden of mislukken als muzikant.” Hij was toen al geïnteresseerd in fotografie en raakte gefascineerd toen hij een digitale camera, waarschijnlijk de eerste in Estland, oppakte. Deze camera had slechts 0,3 megapixels. Kaupo kocht ook een filmcamera, die hij gebruikte om traditionele technieken te leren. Toen hij klaar was met zijn opleiding, verdiende hij bij als freelancefotograaf in Finland, waar hij ook fotografie studeerde. Uiteindelijk kreeg Kaupo echter het gevoel dat hij moest kiezen. “Ik was opgeleid in de muziek en ik kon er mijn carrière van maken, maar ik kon dit niet halfslachtig doen. Dat past niet bij me, voor mij is het alles of niets.”
En toch bleek: eens een muzikant, altijd een muzikant. Na tien jaar besloot Kikkas een poging te wagen de twee werelden samen te brengen. Hij richtte zich hierbij op een samenwerking met muzikanten die hij kende; zijn eerste klant was degene die hem klarinet had leren spelen. Toch bleef hij twijfelen.
“Ik dacht dat ik me in Estland niet volledig kon specialiseren. Daar is geen geld te verdienen in de wereld van de klassieke muziek. Maar ik dacht dat ik het wel internationaal zou kunnen. Ik deed een aantal sessies gratis en daarna tegen een kleine vergoeding om meer naamsbekendheid te genereren. Uiteindelijk kreeg ik de kans te stoppen met al mijn commerciële klussen, die beter betaalden, en me volledig op de muziek te richten.”
Muziekfotografie is natuurlijk een breed begrip en Kaupo’s portretten zijn daar slechts een klein, bijzonder onderdeel van. “Het is simpel gezegd”, vertelt hij, “maar voor mij zijn er twee hoofdtypen. Je hebt documentaire muziekfotografie voor evenementen, bijvoorbeeld bij concerten en festivals. Concertfoto's kunnen kunst zijn, maar dat komt weinig voor, en de verwachtingen liggen niet zo hoog. Daarnaast heb je portretfotografie, waar ik me mee bezighoud. Deze vorm vergt een heel andere aanpak omdat er meer verbondenheid met het subject nodig is.” Je ziet dit bijvoorbeeld terug in de natuurlijke manier waarop zijn subjecten hun instrument vasthouden.
“Als de verbinding niet klopt, of de aanpak niet goed is, kan het zomaar voorkomen dat een sessie je niets oplevert. De truc is te beseffen dat een portretsessie geen eenrichtingsverkeer is. Het is een duet, geen solo. Als ik met muzikanten werk, zeg ik dat het net als kamermuziek is. Ze begrijpen dan wat ik bedoel, omdat een pianist en een cellist een samenspel creëren… Er is vertrouwen. Hetzelfde geldt voor fotografie. Als maar een van de twee zijn best doet, is dat niet genoeg. Je moet een doel voor ogen hebben.”
Kikkas benadrukt hierbij het belang van empathie en een band met het subject. Zijn inzicht in muziek zorgt voor een persoonlijkere verbinding, die we terugzien in zijn beelden.
Kaupo merkt op dat sommige mensen spanning ervaren als ze worden gefotografeerd. Hij vindt het daarom erg belangrijk om de mensen die hij fotografeert te laten ontspannen en ze te respecteren. Dit zien we terug in zijn beelden en de mensen op de foto's stralen een soort gemoedsrust uit. “In veel portretten”, vertelt hij, “zie je dat mensen te veel lucht in hun longen hebben, hun schouders stijf houden en een afstandelijke houding aannemen.” Volgens hem kunnen fotografen dit voorkomen door zich empatisch op te stellen en zich niet alleen bezig te houden met dat plaatje dat moet worden geschoten. Als je probeert een stijl of ideeën op te leggen die niet bij het subject passen, gaat het al snel mis. “De techniek moet het subject niet overweldigen, anders zegt de foto daar meer over dan over de persoon op de foto.”
Geweldige locaties spelen ook een belangrijke rol in het werk van Kaupo: in veel van zijn shots vormen interessante achtergronden en frames een aanvulling op het subject. Maar ook deze laat hij niet over aan het toeval. Kikkas vult het lijstje in zijn hoofd voortdurend aan met nieuwe locaties: “Ik houd overal mijn ogen open en ben altijd op zoek naar mooie plekken. Soms blijft een locatie jaren in mijn hoofd zitten, zoals deze: een oud stuk veenland met wortels die honderden of zelfs duizenden jaren oud zijn. Deze plek zag er zo vreemd en apocalyptisch uit. Jaren later vond ik ineens een subject dat voor mijn gevoel goed op die plek zou passen.”
Kikkas zegt dat interessante locaties hem helpen een frisse blik te houden, zowel voor hemzelf als zijn publiek. Om diezelfde reden investeert hij ook tijd in persoonlijke projecten.
“Het wordt elk jaar belangrijker voor me”, zegt hij, “om als portretfotograaf niet in herhaling te vallen. Ja, het subject is elke keer anders, maar ik ben bang om een visuele stijl te ontwikkelen die mensen te snel zullen herkennen. Ik moet mijn eigen ding kunnen doen. Dit noem ik vrije kunst: ik krijg een idee en ik reageer daar op mijn eigen manier op. Op die manier ben ik als fotograaf op mijn best, maar ik heb ook het bijzonder grote geluk dat mijn werkveld ook het allerbelangrijkste voor me is.”
"Werk hard en doe het met liefde, dan volgt de rest vanzelf."
